Na zdjęciu nagrobek Kleinera

Potomkowie pastora Kleinera

W związku z rozpowszechnieniem w mediach informacji na temat rewitalizacji cmentarza ewangelickiego w Pleszewie udało się nawiązać kontakt z potomkami pastora Ernsta Gottlieba Kleinera - twórcy pleszewskiej parafii ewangelickiej.

Kontakt z Muzeum Regionalnym w Pleszewie podjął Michał Agaton Jankowski, który jest 3x prawnukiem pleszewskiego pastora. Zechciał on przedstawić genealogię swojej rodziny, począwszy od pastora Kleinera. Poniżej publikujemy informacje od niego uzyskane.

Na zdjęciu nagrobek Kleinera
Na zdjęciu nagrobek Kleinera

Ernst Gottlieb Kleiner urodził się 3 lipca 1764 roku w Oleśnicy (niem. Oels) jako jedyne dziecko[1] pastora Gottlieba Vertraugotta Kleinera – rektora miejscowego seminarium i proboszcza kościoła Św. Marii i Jerzego (na osiemnastowiecznym planie Oleśnicy[2] oznaczonego numerem 4). Kleiner senior był wcześniej rektorem gimnazjum w Lemgo w Nadrenii Północnej – Westfalii, autorem drukowanych wówczas kazań i rozpraw religijnych[3] – skany kilku z nich są dostępne w internecie[4]. Zmarł w 1767 roku.

O tym jak Ernst Gottlieb Kleiner trafił do Pleszewa i był tam pastorem przez 36 lat dowiadujemy się z artykułu[5], którego fragmenty przytaczam poniżej.

„(…) Nieliczni ewangeliccy mieszkańcy pojawili się w dobrach pleszewskich dopiero w ostatnich latach przed rozbiorami. Byli to zarówno chłopi zakładający nowe wsie, jak i nieliczni rzemieślnicy, osiedlający się najczęściej w Pleszewie i Maliniu. (…) Ewangeliccy osadnicy zobowiązani byli uiszczać regularne opłaty na rzecz pleszewskiej parafii rzymskokatolickiej, ale jednocześnie otrzymali swobodę wyznawania swojej wiary. Utworzenie samodzielnej parafii ewangelickiej i pozyskanie duchownego wymagało jednak sporych nakładów finansowych, zatem w pierwszych latach przybysze musieli zatrudniać nauczycieli, którzy oprócz przekazywania elementarnej wiedzy dzieciom odprawiali nabożeństwa lektorskie, czyli pełnili funkcje kantorów.

(…) Pierwszym nauczycielem był niejaki Wolf, który jednak okazał się nie tylko kiepskim kantorem, ale także oszustem, gdyż po krótkim urzędowaniu zbiegł latem 1794 r., pozostawiając niespłacone długi.

Ewangeliccy mieszkańcy Pleszewa i okolicznych wsi postanowili połączyć siły i wspólnie pozyskać już nie kantora, ale pełnoprawnego duchownego luterańskiego. Poproszony o pomoc senior (odpowiednik dziekana w Kościele rzymskokatolockim) w Zdunach, Christoph von Geissler, przedstawił kandydata w osobie (…) Friedricha Grimm, który udał się w październiku 1794 r. z delegacją pleszewskich ewangelików do Poznania, by wyjednać u władz nowej prowincji Prusy Południowe zgodę na utworzenie ewangelickiej parafii. (…) Delegacja została bardzo przyjaźnie potraktowana w Poznaniu uzyskując potrzebne zezwolenie.

(…) Grimm 16 listopada 1794 r. odprawił pierwsze nabożeństwo w Pleszewie. W nowej parafii nie zagrzał jednak długo miejsca, gdyż w lutym 1795 r. zgłosił swą kandydaturę na urząd pastora w Stawiszynie, gdzie najwidoczniej były lepsze warunki pracy, i już latem tego roku opuścił Pleszew.

Osierocona parafia pleszewska w sierpniu ponownie poprosiła seniora Geisslera o pomoc. Nowym kandydatem na pastora został Ernst Gottlieb Kleiner z Oleśnicy na Śląsku, absolwent studiów teologicznych w Halle, który rozpoczął urzędowanie już w drugiej połowie 1795 r. Dopiero wtedy zaczęło się formalne organizowanie parafii, czyli dokładne określenie obowiązków i wynagrodzenia pastora, wytyczanie granic oraz budowa nowego kościoła.

(…) Pleszewski pastor miał pod opieką rozległy teren obejmujący ponad sto miejscowości, w tym także po wschodniej stronie Prosny. Nawet wytyczenie nowej granicy państw pruskiego w 1815 r. nie oznaczało natychmiastowego ograniczenia działalności Kleinera, gdyż aż do roku 1820 składał duszpasterskie wizyty m.in. w Choczu, Kaźmierce, Józefowie i Oborach. Dopiero tworzenie kolejnych gmin ewangelickich w Wielkim Księstwie Poznańskim oraz nacisk administracji pruskiej, by uregulować sprawy granic parafialnych, wpłynęło na stopniowe ograniczanie terytorialnego zasięgu pleszewskiej parafii, choć na jej obszarze w chwili śmierci pastora Kleinera w 1832 r. nadal znajdowało się około stu miejscowości.

Zasługą pastora Kleinera było również uregulowanie sprawy miejsca odprawiania nabożeństw. Jego poprzednik Grimm wygłaszał kazania na zmianę w Dobrej Nadziei i w Maliniu, tymczasem Kleiner postanowił, że głównym ośrodkiem parafii będzie pleszewskie przedmieście Malinie i tylko tam odprawiane będą nabożeństwa. Niepozorny budynek będący salą modlitw i mieszkaniem pastora był jednak zbyt skromny, dlatego podjęto decyzję o postawieniu nowej świątyni. Niewielkie możliwości finansowe wystarczyły jednak tylko na to, by na gruncie w Maliniu (…) postawić budynek szkoły i urządzić cmentarz.”

Wróćmy zatem do najstarszego nagrobka na cmentarzu ewangelickim w Pleszewie. Wyjaśnimy skąd obok niemieckiego nazwiska Kleiner widnieje na nim polskie nazwisko Jankowska i na kilku przykładach pokażemy polskie drogi potomków niemieckich pastorów Kleinerów (ojca i syna).

Jedynym (?) dzieckiem pastora Ernsta Gottlieba Kleinera była córka Karolina Marta (ok. 1810-1878), która wyszła za mąż za Adama Jankowskiego (1806-1877 ?) – urzędnika miejskiego, komisarza (?) obwodu pleszewskiego. Oprócz córki Elwiny, pochowanej z dziadkami, mieli co najmniej sześciu synów, urodzonych w Pleszewie. O dwóch, Leopoldzie i Eugeniuszu, nie ma żadnych wzmianek w kronikach rodzinnych, prawdopodobnie (?) zmarli w dzieciństwie.

Czterej pozostali to:

Julian Jankowski (1836-?) był urzędnikiem, właścicielem domów i pośrednikiem w handlu ziemią. Jako pierwszy przeniósł się ok. 1867 roku z Pleszewa do Warszawy a następnie ściągnął młodszych braci. Ożenił się z Marią z d. Niepanicz, mieli szóstkę dzieci.

Felicjan Jankowski (1839-1916) był wybitnym działaczem gospodarczym, przemysłowcem i świetnym organizatorem. Stał się jednym z najbogatszych w Królestwie Polskim. Posiadał wytwórnię wódek i sieć sklepów w wielu miastach, był właścicielem kamienic czynszowych[6]. W 1900 roku za kwotę 800 000 rubli nabył dobra Rudy Malenieckiej[7]. Skierował tam trzech synów, którzy według dyspozycji ojca zajęli się urządzaniem pałacu, zagospodarowaniem rozległego parku, fabryką wyrobów metalowych i budową nowego tartaku oraz użytkowaniem ziemi rolnej i lasów na obszarze ok. 9 000 hektarów.

W 1912 r. Felicjan Jankowski sprowadził do Rudy Malenieckiej prof. Franciszka Staffa i oddał do jego dyspozycji budynki i sporo ziemi. Staff stworzył tam, pierwszą w Polsce, Doświadczalną Stację Rybacką. W budynkach założono system akwariów, a w otoczeniu liczne tarliska i stawy doświadczalne. Wyhodowano w nich karpia królewskiego. Stacja istniała do 1921 roku ale hodowla  karpia jest kontynuowana w stawach Rudy Malenieckiej i okolic do dziś.

Felicjan Jankowski poślubił Francuzkę Karolinę Joly de Fleury, z którą miał czwórkę dzieci. Jedną z wnuczek Felicjana była Aleksandra Żaryn (1916-2010) ziemianka, tłumaczka[8]. Żona architekta Stanisława Żaryna, matka m.in. historyka profesora Jana Żaryna. W czasie wojny została przez Niemców wypędzona wraz z rodzicami z ich majątku i zamieszkała w majątku krewnych, gdzie ukrywała Żydów. Odznaczona medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Roman Jankowski (1846-1906) sprzedawca targowy, później buchalter a wreszcie właściciel fabryki powozów i karet. Ożenił się z Wandą ze znanej aktorskiej rodziny Trapszów. Mieli szóstkę dzieci. Najstarszy syn Marian Daniel Czesław Jankowski (1880-1940) był adwokatem[9], działaczem społecznym i jednym z założycieli polskiego skautingu (harcerstwa). Wraz ze starszym synem Andrzejem (1907-1940) został rozstrzelany przez Niemców w Palmirach w 1940 roku.

Młodszy syn Stanisław (1911-2002) był cichociemnym skoczkiem, kierownikiem komórki legalizacyjnej Komendy Głównej AK, pseudonim „Agaton”, powstańcem warszawskim, adiutantem generała „Bora”, współtwórcą Trasy W-Z i MDM. Jego pierwsza żona Zofia (1912-1942) z d. Garlicka i jej matka zginęły w hitlerowskim obozie w Auschwitz.

Stanisław Jankowski ma swoją stronę internetową stanislawjankowskiagaton.pl, z której można pobrać m.in. skan jego książki „Z fałszywym Ausweisem w prawdziwej Warszawie”.

Alfons Adam Jankowski (1843-1915) był urzędnikiem, buchalterem. Poślubił Teodorę z d. Erner, z którą miał czwórkę dzieci. Jego wnukiem był Jerzy Drzewiecki (1902-1990), pilot doświadczalny i konstuktor lotniczy, m.in. wraz ze Stanisławem Wigurą i Stanisławem Rogalskim, samolotów RWD[10]. W 1920 roku brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, podczas II wojny światowej przebywał w Wielkiej Brytanii, gdzie służył w ATA. Po wojnie przeniósł się do Kanady.


[1] Schlesische Provinzialblaetter, tom 23, str. 389.

[2] www.pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Oels.png

[3] Allgemeines Gelehrten-Lexicon: Darinne die Gelehrten aller Stande …, tom 7, str. 470-471.

[4] www.s2w.hbz-nrw.de/lib

[5] Olgierd Kiec – Zarys dziejów ewangelickiej parafii w Pleszewie 1794-1945. Rocznik Pleszewski 2010, str. 159-173.

[6] www.pl.wikipedia.org/Kamienica_Felicjana_Jankowskiego_w_Warszawie

[7] www.100latstacjirybackiejrudamaleniecka.pl/stacja_doswiadczalna/

[8] www.pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandra_Żaryn

[9] www.stanislawjankowskiagaton/mlodosc/rodzina/czeslaw-jankowski—moj-ojciec/

[10]www.pl.wikipedia.org/wiki/Jerzy_Drzewiecki